Có bao giờ chúng ta tự hỏi rằng bản thân có phải là người tốt hay không?
Ví như con bạn thắc mắc vì sao chị kia đỡ bà già bị ngã đứng lên? Tại sao ông hàng cơm lại không lấy tiền của người ăn mày?
Tùy vào cảm thụ giáo dục của bạn mà có câu trả lời cho đứa trẻ. Nhưng chung quy, đa phần sẽ là: “Để làm người tốt”.
Nhưng nó lại hỏi tiếp: làm người tốt để làm gì?
Trong một bài văn ngày bé, tôi vẫn còn nhớ câu kết luận khá chuẩn mực là: để sau này lớn lên em (tôi, chúng ta) sẽ trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.
Nếu để ý thì mục tiêu là hướng ngoại.
Khi xã hội thần quyền và tôn giáo thống trị, thì làm người tốt là đảm bảo cho một sự tha thứ của Chúa và một kiếp sau tốt đẹp theo lời Phật.
Nhưng ở một môi trường nếu không có Chúa, không có Phật thì chỉ có hai điều hướng tới: một là kinh tế, hai là công nghệ, tương ứng với hưởng thụ và phát triển.
Chúng ra ở trong guồng máy dưới sức ép bằng mọi giá phải kiếm tiền, phải phát triển kinh tế, có kinh tế mới có các thứ khác như an sinh, y tế, giáo dục và thậm chí ổn định, an toàn. Kinh tế mà đi xuống thì nhà cửa lao đao, xã hội loạn lạc.
Còn công nghệ? Bạn muốn làm một chuyên viên, một học giả, một nhà khoa học để giúp ích cho đời, cho nhân loại tiến hóa, nâng cao năng suất lao động… cuối cùng chẳng thúc đẩy kinh tế phát triển đó ư? Robot tự động, công nghệ nano, trí tuệ nhân tạo… hiện đang dẫn dắt thế giới còn gì.
Nếu chúng ta chỉ lo nghĩ kiếm tiền và thăng tiến trong công việc, trong dự án, trong nghiên cứu, thì thế là đủ mệt rồi, làm người tốt là thứ yếu và hão huyền nhỉ?
Vậy nên, khi nào chúng ta ra đường thấy thế giới xung quanh “xuống cấp”, người với người đối xử lạnh nhạt hoặc tàn ác với nhau, thì đó là minh chứng cho một xã hội ít quan tâm đến giáo dục tâm hồn, quá chú trọng đến nhu cầu căn bản (vốn rất khó chia đều cho số đông) và hướng ra bên ngoài bản thể mỗi cá nhân.
Nhà trường và bố mẹ nhắc nhở con phải học để làm người giỏi, người tài, người giàu, người có ích, người độc lập… chứ không ai yêu cầu học để làm người tốt cả. Rồi khi trưởng thành, chúng ta mặc nhiên nghĩ mình là người tốt cơ!
